Սննդամթերք
Սոխ
Սոխը մարդկությանը հայտնի է շատ վաղուց՝ ավելի քան 5000 տարի։ Ժողովրդի մեջ գլուխ սոխը կոչվում է “յոթ հիվանդությունների դարման”։
Սոխի հայրենիքը Կենտրոնական Ասիան և Աֆղանստանն են։ Ռուսաստանում այս բույսը հայտնվել է 12-րդ դարում:
Հին ժամանակներում ճակատամարտերից առաջ ռազմիկները կրծքին սոխ էին կախում՝ վերքերից պաշտպանելու համար: Սոխը իր հատկություններով եզակի բանջարեղեն է Ամարիլիսների ընտանիքից, որն օգտագործվում է բուժիչ և սննդային նպատակներով։
Սոխի մասին մենք առաջին տպավորություններն ստանում ենք մանկուց, երբ մեր մայրը դառը արցունքներ է թափում, երբ մաքրում է այս բանջարեղենը:
Չինաստանի լեռներում այնքան շատ վայրի սոխ կա, որ նույնիսկ կա Զունգլին անունով մի լեռ, որը թարգմանաբար նշանակում է Սոխի լեռներ:
Եգիպտացիները սոխը համարում էին սուրբ բույս, իսկ հռոմեացիները կարծում էին, որ այս բույսը կարողանում է բարձրացնել ռազմական ոգին:
Սոխի մոտ 900 տեսակ կա։ Սոխերի մեջ կան նաև դեկորատիվ տեսակներ, որոնք ուտելի չեն և աճեցվում են այգում միայն գեղեցկության համար։
Ըստ տեսակների՝ կան մի քանի տեսակներ՝ պրաս, բաթուն, շալոտ, գլուխ սոխ, կանաճ սոխ։
Ըստ սոխի համային հատկանիշների՝ այն բաժանվում է քաղցր, կծու և կիսակծու։
Սպիտակ սոխը քաղցր է, դեղինը՝ կծու, իսկ կարմիրը՝ կիսակծու։ Յուրաքանչյուր ուտեստի պատրստման համար ընտրում ենք սոխի համապատասխան տեսակ։
Պրասը (порей) կամ կանաչ սոխը նույնպես բոլորին հայտնի է մանկուց։ Կծու տեսակները օգտագործվում են առաջին կամ երկրորդ ճաշատեսակներ պատրաստելու համար, իսկ քաղցր սորտերը՝ հում վիճակում և աղցանների մեջ:
Սոխի կալորիականությունը նույնպես կախված է տեսակից, օրինակ՝ գլուխ սոխը ամենաբարձր կալորիականությունն ունի։ Նրան հաջորդում են պրասը և կանաչ սոխը։
Գլուխ սոխը լայնորեն օգտագործվում է խոհարարության և պահածոյացման մեջ՝ որպես կծու և բուրավետ հավելում շատ ուտեստների և պահածոների համար:
Սոխի օգտակար հատկությունները
Սոխի օգտակար հատկությունները բավականին լավ ուսումնասիրված են, սակայն այն երբեք չի դադարում զարմացնել իր բազմազանությամբ և արդյունավետությամբ։ Շատ հազարամյակներ շարունակ փորձարկվել է սոխի վերքեր բուժելու հատկությունը։ Սոխի հակամանրէային ազդեցությունն օգտագործվել է 14-րդ դարում Եվրոպայում ժանտախտի համաճարակի ժամանակ։
Ժամանակակից բժիշկները գրիպի և մրսածության կանխարգելման համար խորհուրդ են տալիս սոխ ուտել։
Վարակիչ հիվանդությունների դեմ սոխի առավելությունն այն է, որ այն կարողանում է կլանել և պահել պաթոգեն բակտերիաները։
Քթահոսության դեմ պայքարելու համար անհրաժեշտ է տամպոնները թրջել սոխի հյութի մեջ, իսկ բրոնխիտի դեպքում խորհուրդ է տրվում խմել մեղրի հետ խառնած սոխի հյութ։
Նոր հետազոտությունների շնորհիվ ենթադրվում է, որ սոխն ունի հակաքաղցկեղային նյութ, այն ուժեղացնում է մարմնում գլուտատիոնի և տրիպեպտիդների արտադրությունը, որոնք հեռացնում են քաղցկեղածին միկրոբներին ու տոքսիններին օրգանիզմից և գործում են որպես հակաօքսիդանտ։
Սոխը օժտված է հակավիրուսային և հակասնկային հատկություններով։ Սոխը պարունակում է վիտամին C, վիտամին B1, B2, B3, PP, մագնեզիում, կալիում, սիլիցիում, կալցիում, ֆոլաթթու:
Սոխը պարունակում է ֆիտոնսիդներ, սուլֆիդային եթերայուղ, շաքարներ, օրգանական թթուներ։ Ենթադրվում է, որ ուտելով 70 գ կանաչ սոխ՝ կարող եք օրգանիզմն ապահովել ասկորբինաթթուով։
Ենթադրվում է, որ սոխը մաքրում է արյունը, ունի հանգստացնող ազդեցություն և լավացնում է քունը։ Սոխը դրական է ազդում մարդու մազերի աճի վրա։
Սոխով դիմակները կօգնեն թուլացած մազերի վերականգնմանը, կնպաստեն ավելի լավ աճին։ Սոխի դիմակի հոտը կարող է անհարմարություններ առաջացնել, բայց երբ զգաք դրանց կախարդական արդյունքը, հոտը պատնեշ չի հանդիսանա։
Այս բանջարեղենն օժտված է հակադիաբետիկ, միզամուղ, հակաբորբոքային և տոնիկ հատկություններով, բարձրացնում է ախորժակը։ Ենթադրվում է, որ սոխի օգտագործումը օգնում է ճիճուների դեմ պայքարում, ֆիտոնսիդները սպանում են մանրէներն ու սնկերը։
Սոխն օգնում է թութքի կանխարգելմանը։ Այն վերացնում է փորկապությունը և համարվում է իդեալական առողջարար միջոց տարեցների աղիների համար։
Պրաս սոխի տեսակը օգտագործվում է ռևմատիզմի, հոդատապի բուժման ժամանակ։
Վնասը և հակացուցումները
Սոխ կերած մարդկանց համար ամենամեծ վնասը դա տհաճ հոտն է։ Սոխի հոտը հեշտությամբ վերանում է մաղադանոս և սև հաց ծամելով։
Քանի որ սոխը ունի մարսողական օրգանները գրգռելու և թթվայնությունը բարձրացնելու հատկություն, այդ պատճառով սոխ ուտելը խորհուրդ չի տրվում գաստրիտով, խոցերով, երիկամների և լյարդի հիվանդություններով մարդկանց։ Նաև նրանց, ովքեր ունեն արյան բարձր ճնշում։
Օգտակար լինելով սրտի և արյան անոթների համար՝ սոխը կարող է նաև վնաս պատճառել, առաջացնելով կենտրոնական նյարդային համակարգի գրգռում և ասթմայի նոպա։
Սոխը ունի բարձր կալորիականություն։
Սոխ ուտելիս պետք է հետևել օրգանիզմի ռեակցիաներին։ Եթե սոխ ուտելուց հետո անհարմարություն եք զգում, ապա պետք չէ անտեսել ձեր օրգանիզմի “ազդանշանը”, քանի որ դա ավելի շատ վնաս կտա, քան օգուտ։
Սոխի աճեցում
Սոխը համեմատաբար ցրտադիմացկուն բույս է: Նրա սերմերը սկսում են բողբոջել 5–6 ° C ջերմաստիճանում: Ծիլերը հանդուրժում են ցածր ջերմաստիճանը և սառնամանիքները:
Աճի ու զարգացման առաջին շրջանում սոխը պահանջկոտ է հողի խոնավության նկատմամբ, իսկ հետագայում դրա ավելցուկը հետաձգում է լամպի հասունացումը։
Սոխի հաջող մշակման համար անհրաժեշտ են չեզոք ռեակցիայով բերրի հողեր։
Հեղինակ
